หอจดหมายเหตุออนไลน์ รำลึกคุณูปการ หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ

ผู้อำนวยการคนแรก "โรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูง"

          หอจดหมายเหตุ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ได้เคยเล่าเรื่องราว รำลึกคุณูปการ ของบุคคลสำคัญ ผู้ร่วมก่อตั้งมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ มาแล้ว 2 ท่าน คือ ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล และ ศาสตราจารย์ ดร. สาโรช บัวศรี วันนี้หอจดหมายเหตุ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ ขอแนะนำชีวประวัติของปูชนียบุคคลที่มีความสำคัญมากอีกท่านหนึ่ง นั่นคือ หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ ผู้ร่วมก่อตั้ง และเป็นผู้อำนวยการคนแรกของโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูง ที่ท่านเคยกล่าวไว้ว่า “การศึกษา คือ สิ่งที่เหลืออยู่ภายหลังที่เราลืมอะไรหมดแล้ว”

          หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ (อ่านว่า หลวง-สะ-หวัด-ดิ-สาน-สาด-ตระ-พุด) หรือ สวัสดิ์ สุมิตร เป็นบุตรของนาย อี เอส สมิธ (E.S. Smith) และนางชุ่ม สมิธ เกิดเมื่อวันที่ 4 พฤษภาคม 2444 ที่ตรอกกัปตันบุช อำเภอบางรัก จังหวัดพระนคร สมรสกับนางสาวถนอมศรี สุมิตร (สกุลเดิม จิลลานนท์) มีบุตร 1 คน และธิดา 1 คน สำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนฝึกหัดครูแอคซิเดอร์ และ ในระดับปริญญา B.Sc. (Bachelor of Science) จากมหาวิทยาลัยอเบอร์ดีน สกอตแลนด์ สหราชอาณาจักร

หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิขณะสอนนักเรียน โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย พ.ศ. 2461

          การจบปริญญาในสาขาวิทยาศาสตร์ทำให้ท่านเป็นผู้วางรากฐานให้กับหลักสูตรวิทยาศาสตร์ในระดับมัธยมศึกษาของประเทศไทยในขณะนั้น และได้เริ่มจัดตั้งหน่วยศึกษานิเทศก์ขึ้นเป็นครั้งแรกในประเทศ ด้วยความที่ท่านจบทางด้านวิทยาศาสตร์มา ท่านจึงพอใจที่จะพิสูจน์ผลงานด้วยการกระทำมากกว่าพูด และท่านเป็นผู้ที่รักการศึกษาอยู่ตลอดชีวิต วิชาการมีความสำคัญเท่าการบริหาร ฉะนั้นเมื่อท่านได้ปฏิบัติงานด้านการศึกษาและเฝ้าสังเกตวิเคราะห์ความเคลื่อนไหวทางการศึกษาของไทยมาเป็นเวลานาน ทั้งในงานการปรับปรุงวิชาการ งบประมาณและการบริหาร ท่านได้กล่าวไว้ว่า “การศึกษา คือ สิ่งที่เหลืออยู่ภายหลังที่เราลืมอะไรหมดแล้ว” ท่านจึงมองเห็นว่าการดำเนินงานเกี่ยวกับการศึกษานั้น ไม่มีเวลาเหลือให้เราพูดเล่นเจรจากันมากนักนอกจากต้องเร่งรีบช่วยกันลงมือทำทันที ด้วยความเสียสละและเอาจริงเอาจัง

หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ ในงานประชุมลูกเสือนานาชาติ ณ สวนลุมพินี พ.ศ. 2506

          หลังจากที่ศาสตราจารย์ หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล มีดำริให้ก่อตั้งโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูงขึ้นมาแล้วนั้น สิ่งสำคัญต่อมาที่ต้องทำ คือ การสรรหาบุคลากรที่มีความสามารถเพื่อมาบริหารโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูงนี้ ในที่สุด ท่านจึงได้เลือกข้าราชการผู้มีความสามารถท่านหนึ่งนั่นคือ หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ อธิบดีกรมวิสามัญศึกษามาดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูงเป็นคนแรกและคนเดียว (เพราะหลังจากนั้นโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูงก็ถูกรวมเป็นหนึ่งเดียวกับวิทยาลัยวิชาการศึกษา)

หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิตรวจราชการต่างจังหวัดร่วมกับศาสตราจารย์ หม่อมหลวงปิ่น มาลากุล พ.ศ. 2500

          เนื่องจากท่านจบการศึกษามาจากสหราชอาณาจักรทำให้ท่านมีความเป็นสุภาพบุรุษตามแบบฉบับผู้ดีอังกฤษติดตัวมาด้วย ดังจะเห็นได้จากที่ อาจารย์ หทัย ตันหยง บันทึกไว้ว่า "หลวงสวัสดิฯ ท่านเป็นผู้รักษาระเบียบวินัย เคร่งครัด ตรงต่อเวลา รับผิดชอบ มีน้ำใจหนักแน่นและทำประโยชน์ให้ส่วนรวม กิจวัตรประจำวันที่ท่านวางไว้ให้นักเรียนโรงเรียนฝึกหัดครูชั้นสูง คือ การตื่นนอนแต่เช้าเพื่อมากายบริหาร เสร็จแล้วจึงไปเรียนก่อน 1 ชั่วโมง แล้วค่อยมารับประทานอาหารเช้า แล้วกลับไปเรียนต่อจนถึงเย็น ก่อนนอน สามทุ่มครึ่งก็ต้องสวดมนต์" แม้จะมีเชื้อฝรั่ง แต่ อาจารย์ หทัย ก็บอกว่า "แม้จะดูกลัว ๆ เพราะหน้าตาท่านเป็นฝรั่งชัด ๆ แต่พอใกล้ชิดแล้วเหมือนพระหลวงตาใจดี พูดช้า ๆ เมตตาพวกเรา ที่น่าแปลกใจคือ ท่านเป็นพุทธมามกะที่เคร่งครัดในหลักธรรมของพระพุทธศาสนาอย่างยิ่ง"

หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ ขณะดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมวิสามัญศึกษาตรวจราชการ ณ โรงเรียนสตรีเพชรบูรณ์ พ.ศ. 2500

          หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิได้สร้างคุณงามความดีไว้ในวงราชการของกระทรวงศึกษาธิการไว้อย่างมากมาย ในที่นี้ขอนำเอาข้อความบางตอนซึ่ง ศาสตราจารย์คุณรัญจวน อินทรกำแหง ได้เขียนคำไว้อาลัยในหนังสืออนุสรณ์วันพระราชทานเพลิงศพหลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิมาเป็นตัวอย่างดังนี้

          “ คุณหลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ ผู้ได้รับสมญาว่า อธิบดีสุภาพบุรุษของกระทรวงศึกษาธิการ ผู้มีอุดมคติว่า ทำดีกว่าพูด... ท่านได้รับการสนองพระเดชพระคุณของบ้านเมืองในตำแหน่งข้าราชการประจำเริ่มตั้งแต่ตำแหน่งนักเรียนกรมศึกษา กระทรวงธรรมการ เมื่อวันที่ 12 พฤษภาคม พ.ศ. 2461 จนถึงตำแหน่งอธิบดีกรมวิสามัญศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ และเกษียณอายุในตำแหน่งนี้ เมื่อวันที่ 13 ธันวาคม พ.ศ. 2504 และในระหว่าง พ.ศ. 2503-2506 ยังได้รับมอบหมายจากกระทรวงศึกษาธิการให้ดำรงตำแหน่งผู้อำนวยการจัดตั้งมหาวิทยาลัยเชียงใหม่อีกด้วย ”

บันทึกคำอวยพร แด่หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ อธิบดีกรมวิสามัญศึกษา เนื่องในวันคล้ายวันเกิดปีที่ 60 พ.ศ. 2504 โดยประชุมสุข อาชวอำรุง

          ในสมุดบันทึกประจำตัวท่าน จะมีข้อความสั้นๆ เป็นภาษาอังกฤษว่า

I have done my duty

I have paid my debt

I have done my best

And here is my story

          ซึ่งแปลได้ว่า "ข้าพเจ้าทำหน้าที่ของข้าพเจ้าแล้ว ข้าพเจ้าชำระหนี้ของข้าพเจ้าแล้ว ข้าพเจ้าทำทุกอย่างสุดความสามารถแล้ว และนี่คือเรื่องราวของข้าพเจ้า" ข้อความนี้ชี้ให้เห็นถึงคุณสมบัติประจำตัวท่านได้เป็นอย่างดี

งานทำบุญเนื่องในวันคล้ายวันเกิด อายุครบ 60 ปี หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ พ.ศ. 2504

          หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิทำงานรับใช้ด้านการศึกษาให้กับประเทศไทยมาอย่างยาวนาน ท่านได้จากไปอย่างสงบด้วยโรคหัวใจ เมื่อวันที่ 12 พฤศจิกายน พ.ศ. 2515 สิริอายุได้ 71 ปี

          หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ เคยกล่าวเป็นภาษาไทยสั้นๆ ว่า “การศึกษาคือสิ่งที่เหลืออยู่ภายหลังที่เราลืมอะไรหมดแล้ว” ในที่นี้ ใคร่ขอจารึกเลียนคำของท่านว่า คุณงามความดีของหลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ คือ สิ่งที่เหลืออยู่ให้ญาติมิตรและศิษย์ได้นึกถึงด้วยความอาลัย ภายหลังที่ท่านอนิจกรรมแล้ว

รูปปั้นหลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ (ด้านซ้าย) บุคคลสำคัญอีกหนึ่งท่านของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

เรียบเรียงโดย

ฝ่ายบริหารหอจดหมายเหตุและศูนย์ศิลปกรรมแห่งประเทศไทย

สถาบันวัฒนธรรมและศิลปะ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ

เอกสารอ้างอิง

รำลึกคุณูปการ หลวงสวัสดิสารศาสตรพุทธิ โดย สถาบันวัฒนธรรมและศิลปะ (2554)